Onların arasındakı fərq nədir?
Bu dəfə Qurban Bayramını doğulduğum Beyləqan rayonunda keçirmək fürsətim oldu, qaçırmadım - ötən həftəsonu yollandım rayona. Son zamanlar bir gündən artıq Beyləqanda qalmaq imkanım olmamışdı, amma indi dörd gün rayonda qaldım. Rayonun sosial-ictimai və məişət həyatında ciddi dəyişikliklərin şahidi oldum.
Demək olar ki, 10 il əvvəlki beyləqanlılardan əsər-əlamət qalmayıb, tanışları yalnız sifət cizgiləri ilə tanımaq olur, xarakter artıq dəyişib. Qısası, Beyləqanda Ç.Darvinin mutasiya nəzəriyyəsini alt-üst etməyə baş vuranların cəhdlərinin nə qədər əhəmiyyətsiz olduğunun bir daha şahidi oldum.
Sovetlər dönəmində formalaşmış səxavətli, məğrur, alicənab jdanovlular (beyləqan rayonunun keçmiş adı Jdanov idi - rayonda bunu unudanların və bilməyənlərin də sayı çoxalıb) ya qırılıb qurtarıb, ya da həmin insani keyfiyyətləri itirib. Artıq bu rayonda belə keyfiyyətlərə malik olan az-çox insanlara da ağıldankəm - dəli kimi baxırlar. Axı bəzi nəzəriyyələrə əsasən cəmiyyətdə ağıl baxımından azlıq təşkil edən insanlara ya dəli deyirlər, ya da ki alim...
Rayon yerində düz-əməlli orta təhsil ala bilməyən insanların"alim" adlandırılması heç kimin ağlına gəlmir. Bir də görürsən, iki nəfər üçüncü şəxs haqqında həvəslə danışır: "Ə, onda ağıl var, ağıl dərdindən qalıb düzlərdə, o boyda şirkətin anbarın tapşırıblar buna, ordan çörəkpulun çıxarda bilmir". Camaat kiməsə təmənnasız borc verəni, əl tutanı, başqasına təmənnasız hər hansı bir kömək edən adamları ya əqli çatışmazlığı olan insan kimi qəbul edir, ya da bu cəhdin təmənnasız olmasına sadəcə olaraq inanmır, həsəd aparır ki, necə məharətlə öz qazancını gizlədə bilir.
Amma mənim uşaqlıq dönəmimə təsadüf edən Beyləqanın siması tamam özgə idi. O zaman uşaqlar təsadüfi bir həyətə toplaşır və birlikdə oynayırdılar. Həmin vaxt qonşumuzun imkansız bir qohumuna borc verdiyinin və təsadüfən həm də həmin borcun geri qaytarılması səhnəsinin şahidi oldum. Biz həmin isti yay günü qonşumuzun həyətində toplaşmışdıq. Günortaya yaxın evin kişisi sevincək həyətə girdi və cibindəki pulları sayıb arvadına təhvil verdi.
Görünür, o ailənin işləyən üzvlərinin əməkhaqqısın almışdı. Az sonra həyətə qonşunun bir qohumu gəldi. Onlar həyətə qoyulan stolun arxasında sakitcə söhbət edirdilər. Bir azdan ev yiyəsi xanımını çağırıb nəsə dedi. Xanım dərhal evə dedib bayaq içinə pul yığıb apardığı heybəni gətirib ərinə verdi. Kişi həmin heybədən bir neçə iyirimibeşlik sayıb qohumuna verdi.
Qohumu ona dil-ağız elədi ki, narahat olma, tezliklə qaytaracam, ev yiyəsi isə narazı halda cavab verdi ki, heç bir narahatlıq yoxdu, işində ol - biz yalnız söhbətdən bunu eşitdik. Qohumu həyətdən çıxan kimi evin xanımı uzun-uzadı ərinə deyindi ki, özümüzə bir manat xərcləməmiş maaşı niyə borca verirsən? Kişi isə elə köhnə kişilər kimi təmkinlə cavab verdi ki, arvadsan, arvad işi ilə məşğul ol, sənə pul lazımdı, götür xərclə! Bir müddət, bəlkə də bir neçə ay sonra həmin kişi yenə gəldi - bəlli oldu ki, bu dəfə o, borcunu qaytarmağa gəlib. Kişi pulu sayıb ev yiyəsinə verdi və əlavə etdi ki, pulunu say. Ev yiyəsi pulu götürüb üstündən bir iyirmibeşliyi qohumuna verdi - xərclik edərsən, sənin əlin aşağıdı. Qohumu iyrimibeşliyi götürmədi, o isə pulu zorla kişinin cibinə soxdu və beləcə, səmimiyyətlə qohumunu yola saldı.
Yaddaşımda atam, əmilərim və digər qonşularla bağlı kifayət qədər buna bənzər uşaqlıq xatirələri var. İndi belə xatirələri danışanda indiki beyləqanlılar bunu lətifə kimi dinləyir və başlarını bulayırlar. Bəli, təkcə Beyləqanda deyil, bütün Azərbaycanda artıq yeni keyfiyyətlərə (qeyri-insani keyfiyyətlərə) malik nəsil formalaşıb. Mən yuxarıda təsvir etdiyim köhnə nəsilin isə dinozavrlar kimi kökü kəsilməkdədir. Bəs bunun səbəbi nədir?
Səbəb hamıya gün kimi aydındır, qara gün insanları hətta genetik olaraq dəyişir. Ölkədə real sosial-iqtisadi, inzibati-idarəetmə sahəsində durum o qədər ağırlaşıb ki, insanlar yaşamaq uğrunda mübarizə aparır. Yaşamaq uğrunda mübarizə də, o qədər qızışıb ki, insanların başqa dəyərlər haqqında düşünməyə nə vaxtı var, nə də psixoloji durumu buna imkan vermir. Bütün günü yalnız ailənin qida probleminin həlli üçün çarpışan, bir çox hallarda buna tam nail ola bilməyən insan bundan artıq hansı keyfiyyətlərə malik ola bilər?! Artıq heç kim qazancının halal-haram olmasının fərqində deyil, əsas hədəf ailənin qidalandırılmasıdır. Belə demək mümkünsə, cəmiyyət vəhşi təbiət qanunları ilə yaşayır - yaşamaq uğrunda mübarizədə güclülər zəifləri "yeyərək" bir qədər də güclənir, zəiflərin isə nəsli kəsilir, dinozavrlar kimi...
Akif Nəsirli
