“Sonra xəbərdar etmədiyimizi deməyin”...
Bu günlər Çin mediasında xəbərlər dolaşır ki, ticarət müharibəsində “nadir elementlər”dən o, hətta silah olaraq da istifadə edə bilər. Nəticədə bu ölkə ABŞ-a həmin elementlərin ixracını da məhdudlaşdıra bilər. Ölkənin Dövlət Planlaşdırma Agentliyinin mediaya hesabatında da qeyd edilir ki, Pekinin Vaşinqtonla davam edən ticarət müharibəsində onun nadir elementlər sahəsindəki üstünlüyündən istifadə etmək ehtimalı var.
ÇKP-nin mətbu nəşrində deyilir ki, ABŞ ticarət müharibəsində Çinin gücünü zəif hesab etməməlidir. Maraqlıdır, “sonra xəbərdar etmədiyimizi deməyin” deyiminin təkrar işlədildiyi məqalədə onun nəyi xatırlatdığı da aydın bildirilir. Yəni Çin hələ keçən əsrin 60-cı illərində Hindistanla müharibəsindən əvvəl də bu xəbərdarlıqdan istifadə etmişdi. ÇKP-nin digər bir nəşrindəsə “Çinin diplomatik dilinə dost olanlar bu ifadənin nə mənanı verdiyini çox yaxşı bilirlər” deyilir. Yəni bu fikir yenə də keçən əsrin 70-ci illərində Çinin Vyetnamla əlaqələrinin pozulmasından əvvəl də istifadə edilib.
Beləliklə, Pekin Vaşinqtonla ticari rəqabətdə nadir elementlər sahəsindəki üstünlüyündən istifadə etmək ehtimalını konkretləşdirir. Buna “haqqı” olduğunu bəyan edən Çinin “dilinə görə, dilçəyi də var”, çünki dünyanın nadir elementlər ehtiyatının 40 faizi məhz Çindədir. Aydınlıq üçün qeyd edək ki, kimyəvi elementlərin bir qrupu ümumi “nadir elementlər” adlanır. Yerdə adi elementlərdən xeyli miqdarda az olan və xassələri az öyrənildiyi üçün də məhdud çərçivədə tətbiq edilən həmin elementlərdən kompüter, mobil telefon, lazer, fiber optik kabellər, lampa, kamera, ekran və digər məhsulların istehsalında istifadə olunur. Ona görə də, “Kitayskidir” deyib keçməyək, Çinin istənilən ölkəyə nəhəng iqtisadi diqtələr edəcəyini hər addımda gözləmək olar. Hansı ölkənin istehsalı olursa-olsun, gecə ixtira edilənin sübh çağı surətini ortaya qoyan Çindən hər şey gözləmək mümkündür...
Adicə bir misal, dost-tanışların Avropa ökələrinə səyahətdən dönərkən aldıqları məhsulun sonradan Çin istehsalı olduğunu görcək necə məyus vəziyyətə düşdüyünü azmı görüb-eşitmişik?! Bu, həm Çinin hər ölkənin məhsulunun surətini çıxarmaq, həm də istənilən ölkənin ticarət bazarında iştirakçı olmaq məharətini ortaya qoyur. Ədalət naminə, Çinin fabrik məhsullarının heç də avrozona məhsullarından geri qalmadığını da demək mümkündür. Pal-paltar, geyim satışıyla məşğul olanlar da bu məqamı əldə əsas tutaraq, materialın keyfiyyətinə şübhəylə baxan alıcılara “Pekinin fabrik malıdır” deyə, təqdim və tərif etmək fürsətini qaçırmır. Məhsulun doğrudan da, fabrik istehsalı olub-olmadığını müəyyən etmək, aydınlaşdırmaq mümkün olmasa da, insanlarda “fabrik malı” inamı onları həmin məhsulların alış-verişinə yönəldir...
Bir zamanlar hər addımda, küçədə, bazarda, hər tində rast gəldiyimiz çinli xırdavatçılar hazırda “yoxa çıxsalar” da, bu o demək deyil ki, ölkə bazarında onların ticarətinə son qoyulub. Bir sıra iri ticarət mərkəzləri, misal üçün, “Binə”, “Sədərək”, “Neftçilər bazarı” və digər yerlərdə Çin istehsalı məhsullar liderliyini saxlamaqdadır. Bir ölkə ki ABŞ kimi ticarət nəhəngiylə, dünyanın aparıcı, ider ölkəsiylə baş-başa gəlmək istəyir, deməli, məhsulunu - istər surətçıxarma maşınından çıxsın, istərsə də özəl ideyasının məhsulu olsun - satmaq istədiyi, bazarını qurmaq istədiyi yerdə, məkanda da gerçəkləşdirəcək.
Dünyanın mobil telefon, texniki vasitələr, cihazlar, ofis, məişət, geyim və s. istehsal sahələrində liderlik edən və nəhəng ölkələrlə iqtisadi mənada rəqabət aparan bir ölkənin insanlarının “boyunun yarısı da yerin altındadır”. Bu obrazlı ifadəni, məcazı tam mənada, çinlilərə aid etmək mümkündür. Yoxsa, amerikanların boyuna çatmağa genetikanın imkan vermədiyi şəraitdə, çinlilər yalnız ticarət, texnika, sonda da onların timsalında silah istehsalı sahəsində özlərini ”azman, nəhəng, böyük” göstərə bilərlər.
... Bəli, nadir elementlərdən onun silah olaraq da istifadə edəcəyi təqdirdə, ABŞ-a həmin elementlərin ixracını da məhdudlaşdıra bilər. Çin istehsalı məhsullar nə qədər təhlükəli və keyfiyyətsiz hesab edilsə də, o, “Kitayski dünya” yarada bilib. Belə olan halda, nadir elementlər sahəsindəki üstünlüyündən istifadə edərək, onun silah istehsalına da baş vurmayacağına kim zəmanət verə bilər?!
Təkrarçılıq olmasın, geyimdə, qidada, texniki vasitələrdə və məişətdə, az qala həyatın hər sahəsində “kitayski” məhsulların əsarətindəyiksə, onların bircə başımıza silah dayamağı qalır... Yazıya da, özləri demiş, “sonra xəbərdar etmədiyimizi deməyin” misalıyla nöqtə qoyuram.
Nigar Vaqifqızı
