COP29-un Azərbaycanda keçirilməsi, ölkəmizin ekoloji məsələlərdə öhdəliklərini artırmaqla yanaşı, təhsil sistemində də yeni istiqamətlərin yaranmasına imkan yarada bilər. Qlobal iqlim tədbirinin Azərbaycanda təşkili, yalnız ekoloji fəaliyyətləri deyil, eyni zamanda gənc nəslin bu məsələlərə daha dərindən yanaşmasını təmin edəcək təhsil islahatlarına səbəb ola bilər. Xüsusilə “yaşıl təhsil” anlayışı ölkəmizdə təhsil proqramlarına daxil edilərək şagirdlərdə və tələbələrdə ekoloji məsuliyyəti və təbiətə qarşı həssaslığı gücləndirə bilər.
Yaşıl təhsil, təhsilin davamlı inkişaf və ətraf mühitin qorunması prinsiplərinə əsaslanaraq aparılması deməkdir. Bu tədris metodu ilə şagirdlər yalnız ətraf mühit haqqında nəzəri bilikləri deyil, həm də bu biliklərin gündəlik həyatda tətbiqini öyrənirlər. Misal üçün, İsveç və Finlandiya kimi ölkələrdə məktəb proqramlarına daxil edilən ekoloji təhsil, şagirdlərə erkən yaşdan təbiətin dəyərini anlamaq və ekoloji fəaliyyətlərdə iştirak etmək imkanı verir. Azərbaycanın da bu təcrübədən ilham alaraq təhsil proqramlarında ekoloji mövzuları artırması, gələcək nəsillərin ekoloji şüura sahib olmasına təkan verər.
Son statistik məlumatlara əsasən, Azərbaycanın ümumi təhsil sistemində ekoloji təhsilə hələ kifayət qədər yer verilməyib. 2023-cü ildə aparılan bir araşdırmaya görə, ölkənin ümumi təhsil müəssisələrinin yalnız 10%-i ətraf mühitin qorunması mövzularını tədris proqramına daxil edir. Bu isə ümumi təhsil sistemi üçün kifayət qədər aşağı göstəricidir. COP29 tədbirindən sonra bu faiz artırılaraq daha geniş məktəblərdə tətbiq edilə bilər. Eyni zamanda, tədris proqramlarına əlavə olunan ekoloji təhsil modulları, şagirdlərə ekosistemin necə işlədiyini, təbiətə zərər verən fəaliyyətlərin hansı nəticələrə səbəb olduğunu və təbiəti qoruma yollarını öyrədəcək.
Yaşıl təhsilin Azərbaycanda tətbiq olunması həm də məktəb və universitetlərdə ekoloji infrastrukturun yaradılması ilə dəstəklənməlidir. Məsələn, məktəblərin enerji effektivliyinə keçidi, suya və enerjiyə qənaət edən sistemlərin quraşdırılması, tullantıların azaldılması və təkrar emalı təşviq etmək kimi tədbirlər məktəb mühitində yaşıl təhsilin praktik nümunələri ola bilər. 2022-ci ildə aparılan araşdırmalar göstərir ki, dünyanın qabaqcıl universitetlərinin təxminən 30%-i artıq öz kampuslarında yaşıl infrastrukturlara keçid edib. Azərbaycanın da ali təhsil müəssisələrində belə dəyişikliklərin təşviq edilməsi, tələbələrə ekoloji cəhətdən məsuliyyətli həyat tərzi öyrədilməsində əhəmiyyətli rol oynaya bilər.
Bununla yanaşı, yaşıl təhsil Azərbaycanda STEAM metodikasının inkişafına da təkan verə bilər. Ekoloji problemlərin həlli üçün innovativ həllərin tapılması və bu problemlərin texnologiya ilə həll edilməsinə yönəlmiş tədris proqramları şagirdləri daha çox maraqlandıracaq. Məsələn, şagirdlərin dronlar və digər texnoloji vasitələrlə təbiətin monitorinqini aparmaq, su resurslarını qorumaq üçün layihələr yaratmaq, ekosistemlərin davamlılığını təmin etmək kimi praktiki işlərə cəlb edilməsi, onları bu sahədə düşünən və fəaliyyət göstərən mütəxəssislərə çevirəcək. COP29-un Azərbaycanda keçirilməsi bu kimi yanaşmaların təhsil sistemində tətbiqini daha da aktuallaşdırır.
Yaşıl təhsil prosesində müəllimlərin də rolu mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Azərbaycan təhsil sistemində müəllimlərə ekoloji təhsilin əsaslarını öyrədən xüsusi təlimlər təşkil edilməlidir ki, onlar şagirdlərə bu mövzuları daha səmərəli çatdıra bilsinlər. Qlobal statistikaya əsasən, ekoloji təlim keçən müəllimlərin dərslərində şagirdlərin iştirak səviyyəsi təlim keçməyən müəllimlərdən təxminən 20% daha yüksək olur. Müəllimlərə davamlı inkişaf, iqlim dəyişikliyi və ekosistemin qorunması haqqında biliklər verilərsə, onların tədris prosesinə töhfəsi daha əhəmiyyətli olar.
COP29 tədbiri ilə bağlı digər bir gözlənti isə məktəblərdə sosial təşəbbüslərin və layihələrin təşviq edilməsidir. Şagirdlər yaşıl təhsil çərçivəsində ağac əkmə kampaniyaları, tullantıların azaldılması ilə bağlı aksiyalar və suya qənaət təşəbbüsləri kimi ekoloji tədbirlərdə iştirak edə bilərlər. Belə tədbirlər şagirdlərin ətraf mühitlə bağlı məsuliyyət hissini artırar və gələcəkdə onların ekoloji şüura sahib fərdlər kimi yetişməsinə kömək edər.
COP29-dan sonra yaşıl təhsil istiqamətində dəyişikliklər Azərbaycanın təhsil sistemini müasir dünya ilə daha uyğunlaşdıracaq. Gənclər təkcə akademik biliklər deyil, həm də ətraf mühitlə əlaqəli praktiki biliklər qazanaraq, daha geniş dünya görüşünə sahib olacaqlar. Azərbaycanın gələcək nəsilləri üçün bu təhsil yanaşması həm onların təbiətə qarşı həssaslığını artıracaq, həm də ölkəmizin qlobal ekoloji çağırışlara daha hazırlıqlı olmasına imkan yaradacaq.
Kamran Əsədov
ADPU - nun Təhsildə Təhlil və Kommunikasiyalar Mərkəzinin direktoru
Demokratikmusavat.com
