Dövlət başçıları Moskva səfərini gözləmədən əməli addımlar atdılar
Məlum olduğu kimi, Azərbaycan ordusu 44 günlük müharibə nəticəsində Ermənistanın işğal etdiyi torpaqların əsas hissəsini azad etsə də, məsələnin siyasi-diplomatik həlli hələ də davam etməkdədir. Müharibəni 10 noyabr bəyannaməsi ilə durdurmaga nail olan Rusiya, bu şanslı gedişindən istifadə edərək münaqişənin çözülməsi istiqamətində də təşəbbüsü ələ almağı bacardı. Lakin növbəti mərhələdə Moskvanın korporativ maraqları münaqişənin həllində müsbət nəticələrin əldə edilməsinə imkan vermədi. Rusiya öz imzasına belə, hörmət etməyərək, 10 noyabr bəyannaməsindən irəli gələn öhdəliklərin yerinə yetirmədi. Bu səbəbdən də tərəflərin, əsasən də Azərbaycanın problemin həllində Moskvanın moderatorluguna marağı azaldı. Bu dövrdə Rusiya Minsk Qrupunun artıq bir format olaraq sıradan çıxdığını açıq şəkildə bir neçə dəfə bəyan etdi. Çünki Rusiyanın təşəbbüsü ələ aldığı dövürdə Minsk Qrupunun sıradan çıxarılması, həm də münaqişənin həllində ABŞ və Fransanın oyundankənar vəziyyətə salınması demək idi. Lakin bu ilin əvvəlindən təşəbbüsü Avropanın fərqli formatda ələ alması, tərəflərə səmərəli və real moderatorluq təklif etməsi, fərqli mənzərə yaratdı.
Bundan əvvəl prezidentlərin Bürsseldə Avropa İttifaqı prezidentinin vasitəçiliyi ilə keçirilən görüşdə əldə edilən razılasmalardan doğan öhdəliklərin yerinə yetirilməsini Rusiya Ermənistan rəhbərliyinə müxtəlif təzyiqlər etməklə əngəllədi. Buraya erməni Baş nazirin Moskvaya çağırılaraq tənbeh olunmasi, erməni müxalifətinin küçələrə çıxarılması və erməni cəmiyyətinə "şirin qoğal" təklif edilməsi daxil edilə bilər. Moskvanın bu fəaliyyəti Brüsseldə Nikol Paşinyanın götürdüyü öhdəliklərə daha iki əlavənin edilməsi ilə nəticələndi: Qarabağa status verilməsi və münaqişənin Minsk Qrupu çərçivəsində həll edilməsi. Təbii ki, bu Rusiyanın sifarişi ilə irəli sürülən təkliflər idi. Amma bir məqam maraqlıdır ki, cəmi bir il əvvəl Minsk Qrupunun tarixə çevrildiyini sevinclə bəyan edən Moskva, bu gün onun bərpasına nail olmağın yollarını axtarmaqdadır. Çünki Putin indi anlayır ki, artıq onun özü münaqişənin həllində oyundankənar vəziyyətə salınmaqdadır.
Moskvanın qeyd edilən hərəkətləri növbəti Brüssel görüşünü doğurdu. Bu görüşdə Rusiyanın istəklərinin əksinə olaraq, ümumiyyətlə, bəyanatlarda və digər sənədlərdə "Qarabağ" və ya "Minsk Qrupu" ifadələri yer almadı. Ermənistan tərəfi açıq şəkildə ifadə etdi ki, onları qaygilandiran, yalnız Azərbaycan ərazisində yaşayan etnik ermənilərin hüquq və təhlükəsizliyinin təmin edilməsidir. Buna isə Azərbaycan tərəfi tam şəkildə zəmanət verməyə hazır olduğunu çoxdan bəyan edib.
Artıq görüşün şəhəri günü, Moskvaya səfər etmədən tərəflər öhdəliklərin icrasına başlayıb. Belə ki, həm Azərbaycan prezidenti, həm də Ermənistanın Baş naziri sərhədlərin delimitasiyası üzrə komissiyanın yaradılması barədə fərman imzalayıb. Bu ilin aprel ayında yaradılmalı olan komissiya, görüşdən dərhal sonra yaradıldı - onların iş qrafikinin və ekspertlərinin müəyyənləşdirilməsi prosesi də, artıq müzakirə mərhələsindədir.
Sözsüz ki, bugünlərdə Nikol Paşinyani həm də gərgin Moskva görüşü gözləyir. Yadınızdıdırsa, Baş nazir keçən görüşdən məğlub ayrılmışdı. Elə bu səbəbdən də Azərbaycanın Bürseseldəki beş təklifinə Moskvadan gələn yeddi təkliflə cavab vermişdi. Bəlkə də Paşinyan ötən Moskva görüşündəki təklifləri bir eksperement kimi qəbul edib. Amma indi ona aydındır ki, Rusiyanın ona qarşı istifadə edəcəyi yeganə silahı olan müxalifət çox zəifdir. Ən azı müxalifət onu devirəcək gücə malik deyil. Amma ötən Moskva görüşündə bu məsələ onun üçün müəyyən şübhələr doğururdu. Ona görə də Paşinyan çəkinmədən Brüsseldən gələn kimi əməli fəaliyyətə başladı.
Müşahidələrimizin ən sevindirici halı da ondan ibarətdir ki, görüşdən sonra prezident İlham Əliyev Putinə deyil, Rəcəb Tayyib Ərdoğana zəng edib. Dövlətimizin başçısı ona Brüsseldə Avropa İttifaqı Şurasının Prezidenti və Ermənistanın Baş naziri ilə keçirdiy görüşi barədə məlumat verib. Prezident İlham Əliyev görüş zamanı Ermənistan və Azərbaycan arasında sülh müqaviləsinin hazırlanması, bu xüsusda Azərbaycan tərəfindən beynəlxalq hüquqa əsaslanan beş prinsipin təqdim olunması, iki ölkə arasında münasibətlərin normallaşdırılması, nəqliyyat dəhlizlərinin açılması, sərhədlərin delimitasiyası ilə bağlı müzakirə olunan məsələlərə toxunub. Azərbaycan Prezidenti üçtərəfli görüşün nəticəsini müsbət qiymətləndirdiyini bildirib.
Dövlətimizin başçısı, eyni zamanda, Azərbaycan Respublikası ilə Ermənistan Respublikası arasında dövlət sərhədinin delimitasiyası üzrə Dövlət Komissiyasının yaradılması haqqında Sərəncam verildiyini qeyd edib.
Prezident İlham Əliyev, həmçinin Zəngəzur dəhlizinin açılması, o cümlədən həm dəmir yolu, həm də avtomobil yolunun çəkilməsi məsələləri ilə də bağlı tərəflərin razılığa gəldiyini bildirib.
Bu formatda münaqişənin çözülməsindən Aİ-nin digər nümayəndələri də məmnunluq ifadə etməkdədirlər. Məsələn, Avropa İttifaqının nümayəndəsi Jozep Borrel sözügedən görüş barədə deyib ki, Azərbaycan və Ermənistan liderlərinin Brüssel səfərindən şadam. Davamlı sülhə doğru dinamikanı dəstəkləyən konkret addımları görməyə ümid edirəm. Aİ regionda sülh və sabitlik üçün səylərini davam etdirir.
Artıq əldə edilmiş razılaşmaların həyata keçirilməsi çərçivəsində və iki ölkənin müvafiq sərəncamları əsasında Baş nazirin müavini Şahin Mustafayev və Ermənistan Baş nazirinin müavini Mher Qriqoryanın Ermənistan-Azərbaycan dövlətlərarası sərhədində Azərbaycanla Ermənistan arasında sərhədin delimitasiyası üzrə Komissiya formatında ilk görüşü keçirilib. Tərəflər bu kursu çəkinmədən davam etdirməlidirlər.
